vertaling van Dharmavidya David Brazier z'n talk van 26 april 2018
HET OUDSTE DUALISME
Er is een gebruikelijk idee in hedendaagse boeddhistische kringen, dat tenzij we geloven in fundamentele menselijke goedheid, alles verloren is. Ik dacht dat zelf ook lang geleden. Het leek een goede manier om zich te verzetten tegen een aantal andere begrippen die we in onze cultuur kennen. Naarmate de tijd verstreek, heb ik het idee opgegeven als te kwetsbaar voor alle dingen waartegen het zich wil verzetten.
Overdrijving is een menselijk talent. Om enige vorm van tirade te schrijven, moet men iets als doel stellen en zijn geval overdrijven, en dit kan een waardevolle oefening zijn zolang men open blijft voor de resulterende onderstroom, maar weinigen doen dat.
Laten we het geval van de veronderstelde fundamentele goedheid bekijken. Vermoedelijk is dit goedheid in tegenstelling tot slechtheid en kan men in deze twee geponeerde fundamentele categorieën alles plaatsen waar men iets voor of tegen heeft. Zoals liberale versus conservatieve tendensen, die elk erin getraind zijn om te verafschuwen wat de ander gelooft dat essentieel is voor het geciviliseerde leven.
EEN DWALING
Dit hele begrip lijkt mij een misvatting. Mensen zijn niet fundamenteel goed of slecht, ze zijn gewoon wat ze zijn. Als men echt een dergelijke tegenstelling zou moeten installeren, zou in een bepaalde filosofische zin, de negatieve opvatting moeten prevaleren, omdat we onvermijdelijk consumeren. We zijn vernietigers en het maakt niet uit hoe goed we het zouden doen, het zou nooit voldoende zijn om dit te compenseren. Dit komt dicht in de buurt van het oorspronkelijke idee van karma. Het vroege Zen-principe dat goede daden degenen zijn zonder enige compensatie, is een weerspiegeling van dit idee. Vermoedelijk was de oorspronkelijke versie van de erfzonde gebaseerd op soortgelijke overwegingen, maar de oorspronkelijke erfzonde verschilt van het populaire idee ervan dat niet veel meer is dan een kippende windmolen. Dus we zitten vast aan het feit dat we in een wereld leven die zo geconstrueerd is dat je niet kunt blijven leven zonder deel te zijn van de vernietiging. Is de kat slecht voor muizen? En hoe zit het met de mens?
DE TOVENAARSLEERLING
Homo sapiens heeft niet alleen alle andere menselijke soorten volledig uitgeroeid, het heeft ook miljoenen van zijn soort vernietigd en is er nog steeds mee bezig en is erin geslaagd om de helft van de andere soorten van leven op de planeet te elimineren. De laatste Tasmaniër werd rond dezelfde tijd als de laatste dodo achtervolgd als een soort sport. Dit zijn wij. Tegelijkertijd houden we van anderen en zorgen we voor anderen en hoewel ook het grootste deel van de schade en het lijden in de wereld ons heel weinig raakt, zijn we ook in staat tot handelingen van grote vrijgevigheid en zelfopoffering. We verlangen soms naar een betere wereld en daar werken we aan, althans een deel van de tijd. Boeddha's zijn voortdurend bezig om Zuivere Landen te creëren en we helpen op onze geringe wijze zo vaak we kunnen, vaak blunderend als de leerling van de tovenaar.
GEEN FUNDAMENTELE AARD
We observeren deze tegengestelde neigingen in onszelf en brengen ze tot quasi-substanties of krachten en vragen dan wat fundamenteler is, maar dit is een onwerkelijke vraag. Het idee dat de mens een slagveld is van goede en slechte krachten is een heel oud idee, maar het is niet echt boeddhistisch. De Boeddha zag dat wezens opstaan en vallen overeenkomstig hun daden en dat ze geen fundamentele aard hebben die de zege van de een of andere neiging onvermijdelijk zou maken. Wij zijn dwaze wezens, niet in de zin van fundamenteel kwaadaardig, maar wel in de zin dat we verward en tegenstrijdig zijn. Onze tegenstrijdige verlangens komen voort uit een doolhof van tegenstrijdige impulsen.
MET HET IDEALE KOMT DE WERKELIJKHEID
Het beste is van eerlijk de toestand van de dingen te herkennen in plaats van te proberen op te komen voor een geïdealiseerd idee. Het werkt niet te zeggen dat het probleem is dat we in een materialistische cultuur leven die onze fundamentele goedheid vervormt, omdat we deze cultuur zelf creëren vanuit onze eigen fundamentele aard. Zulke dingen zeggen, reproduceert gewoon de oude vraag, hoe kan een goede god een wereld vol met zoveel kwaad creëren, behalve dat we nu onszelf beschouwen als de god in kwestie, wat in dit geval nog erger is. Hoe kan een schepsel dat fundamenteel goed is, zoveel verdorvenheid aanrichten? De zoektocht naar een dergelijk fundament is misleidend. In boeddhistische kringen is er het idee van de boeddhanatuur dat dezelfde oude vraag herhaalt.
Het is tegenwoordig gemakkelijk tegen de cultuur te zijn - tegen individualisme, consumentisme en imperialisme, zeg maar. Maar de meesten van ons spreken Engels, Frans, Spaans, Arabisch, Russisch of Chinees, omdat dit de grote imperialistische talen zijn, de talen van de grote imperialisten die ons de mate van beschaving hebben gegeven en ik zie niet veel van de mensen die er kritiek op hebben het daarom ook opgeven. Ook zie ik ze niet ophouden te consumeren. Noch willen ze afstand doen van hun individualisme. Veel wat doorgaat als progressief denken is niet doorgedacht en nogal hypocriet. Dit is onze geschiedenis. Je zou kunnen beweren dat het allemaal een grote vergissing was, en daar zit natuurlijk een kern van waarheid in, maar als je dat doet wat wordt er dan van de geroemde fundamentele goedheid? Het fundamenteel goede imperialistische, consumentgerichte individu is geen erg coherent beeld.
OPGELET VOOR DE PSYCHOLOGISCHE REFLEX
Er is echter een belangrijker reden om deze lijn van retoriek te verwerpen. Mensen zijn erg vatbaar voor suggestie. Analytische psychologie heeft tamelijk goed aangetoond hoe elk masker dat we dragen en bewust in de wereld projecteren een schaduw werpt in ons onbewuste. De stellige bewering van het idee dat we fundamenteel goed zijn in dergelijke mate die niet door een bewijs kan worden ondersteund, duwt gewoon alle gruwelijkheid in de schaduw. Veel van de manier waarop het Boeddhisme vandaag in het Westen wordt gecultiveerd, is een recept voor passieve agressie en subtiele onverdraagzaamheid, alles gedaan met de beste ogenschijnlijke bedoelingen. Religies lopen vaak in deze val.
Het is psychologisch veel veiliger om ons te concentreren op onze elementaire dwaasheid, waarvoor voldoende bewijs is. Dit geeft ons een solide basis voor mede-gevoelens met diegenen die ook dwalen (kunnen we zeker zijn wie dat zijn?) - in dit moeilijke leven en dit doorsnijdt de wortel van zelfvoldaanheid. Misschien verlangen mensen overal wel naar een betere wereld zoals zij die dan zien. Kolonel Gaddafi bracht zijn hele leven door met proberen zijn utopische dromen waar te maken en twijfelde er niet aan dat hij van de wereld een betere plek maakte. Hij was bijvoorbeeld een grote tegenstander van consumentisme, imperialisme en individualisme. Ongetwijfeld dachten degenen die hem bestreden, vochten en uiteindelijk ook vermoordden hetzelfde, dat zij daarmee van de wereld een betere plek maakten. Zo zijn ze allemaal, allemaal eerzame mannen - zoals Mark Antony zegt over de huurmoordenaars van Caesar. Wist iemand wie goed of slecht was? Was het belangrijk te weten wat goed en fout was?
DUALISMEN
Er is veel sprake van dualisme. Er is zeker dualisme in de menselijke geest. Zonder dit zouden we geen bewuste gedachte kunnen hebben en sommigen hebben geconcludeerd dat verlichting daarom gedachteloos moet zijn. Het lijkt er echter op dat het meest onbetwistbare voorbeeld dat we hebben - Siddhartha Gotama - een vrij denker was en perfect in staat om categorieën te scheiden. Er zijn dualismen die significant zijn en dualismen die triviaal zijn. Het zogenaamde dualisme van subject en object bevindt zich zeker en in bijna alle gevallen in de laatste categorie, die nogal verwant is aan de opsomming van goed en slecht. Het dualisme dat beweert dat er een goede strijdkracht is in de oorlog in tegenstelling tot de slechte, is veel belangrijker en heeft in de loop van de eeuwen en zelfs in onze eigen woonkamers veel meer schade aangericht.
WIJ HEBBEN ALLEMAAL ONZE REDENEN
Een ander begrijpen, betekent over het algemeen het loslaten van zo'n fundamentalistische fantasie en proberen te zien dat die persoon z’n redenen heeft. Die redenen zijn waarschijnlijk anders dan die van de ander, hoewel als je dieper doordringt, hun gemeenschappelijke menselijke aard herkenbaar is. Er is geen geweld zonder reden en mensen zijn geen monsters - iedereen handelt om zijn eigen redenen, ook al zijn sommige resultaten verschrikkelijk. We kunnen afschuw, ontzetting of afschuw voelen over de gevolgen, maar we kunnen erkennen dat degenen die het deden menselijk waren net zoals wij.
Dit betekent niet dat je naar het andere uiterste moet draaien door te zeggen dat zij wij zijn en alle grenzen en onderscheidingen op moet heffen. Het is een merkwaardige zaak dat degenen die de tegenstelling tussen goed en kwaad betwisten ook vaak de afschaffing van alle afscheiding bepleiten. Beide uitersten zijn zeker misleidend, maar, zoals Vasubandhu schreef, het echte probleem is hoe je het midden van de uitersten kunt onderscheiden. Wij mensen zitten vol tegenstrijdigheden. Gevoel voor humor helpt ook.
MEDEDOGEN
Zonder twijfel geloven degenen die in de fundamentele goedheid geloven, dat door het te bepleiten, zij van de wereld een betere plek maken. Ik twijfel niet aan hun oprechtheid (hoewel oprechte mensen soms erg gevaarlijk kunnen zijn). Ik twijfel echter aan de waarheid van hun oordeel. Een leer die de menselijke natuur minder verheerlijkt, lijkt mij voorzichtiger, zonder te switchen naar een van de verschillende andere mogelijke extremen. Is onze dwaasheid of ons verlangen fundamenteler? Verlangen en feilbaarheid zijn kenmerken van het leven. Wat een geweldig en verschrikkelijk avontuur is het leven!
Vertaald door Vajrapala
Replies