In het leven van Sidhartha Gotama, die later Shakyamuni Boeddha werd, zijn er twee grote keerpunten. Beide zijn voorbeelden van paravritti, van het terugblikken.
HET EERSTE VOORUIT GAAN
Het eerste keerpunt is naar aanleiding van zijn vertrek. Ons wordt verteld dat na zijn ervaring van het zien van de Vier Zichten - een oude man, een zieke man, een lijk en een saddhu - hij in een sterk veranderde gemoedstoestand terechtkwam. Tot die tijd had hij nogal gedachteloos genoten van allerlei luxe, jagen en spelen. Toen, die nacht, stond hij op en zag de dansende meisjes allemaal slapen, misschien zagen ze er allemaal wel heel wat slechter uit vanwege de alcohol, de rommel en het snurken. Het waren meisjes van wie hij vele malen had genoten, maar deze keer voelde hij, in plaats van begeerte en aantrekkingskracht, een grote golf van misselijkheid. "Ik kan zo niet verder gaan", dacht hij. Kort daarna verliet hij het paleis en ging op zoek naar de bevrijding van de vleselijke impulsen die hem aan het domein van Mara bonden.
Daarna heeft hij een aantal jaren yoga geleerd en boete-oefeningen gedaan, waarbij hij probeerde het vlees te onderwerpen. Dit leidde ertoe dat hij zwak en uitgehongerd werd, maar doofden niet de lust, hebzucht, haat, trots en andere impulsen die hem zo veel problemen opleverden. Als hij eerlijk naar zijn eigen toestand keek, realiseerde hij zich dat hij weliswaar veel had geleerd en zelfs een reputatie had verworven als een groot ascetisch mens, maar dat dezelfde passies in hem opkwamen als voorheen.
DE TWEEDE OMMEKEER
Eindelijk komen we bij de nacht van zijn verlichting. Dit was een ommekeer in de meest volledige zin van het woord. Het was een afwending van de ascetische, zelfbestraffing die hij had ondergaan. Hij voelde nu een even sterke afkeer daarvoor als zijn eerdere afkeer van zinnelijke genotzucht. Beiden, die hij met onvermijdelijke helderheid zag, waren ijdel, onwaardig en nutteloos.
Toen hij zich zijn ervaring als kind onder de rozenappelboom herinnerde, keerde hij zich nu opnieuw af van het scheppen van nodeloos lijden, voelde hij er een afschuw voor, realiseerde zich zijn vergissing en wekte zo een fundamentele onschuld die zuiver, helder, fris en licht is. Hij voelde zich alsof hij bevrijd was uit de gevangenis of als iemand die verdwaald was en plotseling de weg herkende.
Het was dus een ommekeer in de richting van een leven in groot mededogen, dat hij toen voor de resterende vijfenveertig jaar van zijn leven zou volgen. De wending naar deze praktijk was ook een wending naar het voorbeeld van de Boeddha's van alle tijden. Hij was nu Shakymuni en voelde zich in de lijn van al deze Boeddha's staan die, door de eeuwen heen, de Dharma's in talloze werelden brachten ter wille van de levende wezens. Daarna ging hij verder, maar op een nieuwe manier, en verzamelde en inspireerde hij degenen die rijp waren om zijn boodschap en voorbeeld te ontvangen.
Bij zijn tweede ommekeer was hij gericht op zichzelf en zijn behoefte om zichzelf en zijn eigen hartstochten te overwinnen. Daarna was hij gericht op het helpen van anderen, op de behoeften van de wereld om hem heen. Dit was een wending van een geloof in en het nastreven van eigen kracht naar een oriëntatie op de buitenwereld. In de eerste houding streefde hij naar meesterschap, terwijl hij in de tweede houding een krachtdadige actie uitoefende in een context van grote acceptatie. Dit is een volledige ommekeer.
Later beschreef hij deze ommekeer aan de hand van het voorbeeld van het oversteken van een rivier. Een persoon aan deze kant van de rivier breekt zijn hersenen over hoe hij de rivier over kan steken. Hij probeert een vlot te bouwen. Hij verzamelt de materialen en maakt de oversteek. Wanneer hij echter de andere kant bereikt, heeft hij het vlot niet nodig. Hij gaat op weg en laat het vlot achter. Zijn aandacht gaat uit naar het nieuwe land waar hij zich bevindt, niet naar zichzelf en het oplossen van zijn eigen probleem.
OVERGANG
Paravritti is in zekere zin het boeddhistische equivalent van bekering, niet in de zin van het zich verzamelen in een nieuwe congregatie, maar in de zin van een diepgaande verandering van hart. Het woord "bekering" komt van het Latijnse werkwoord " bekeren", wat "zich omkeren" betekent. Als een ding zich werkelijk omgekeerd heeft, draait het niet nog eens terug. Toen Shakyamuni ontwaakt was, kon hij niet afleren wat hij ontdekt had. Zijn belichaming van het pad van sila, samadhi en prajna was nu niet zozeer een praktijk als wel een onvermijdelijke manier van leven voor hem. Dit komt omdat hij nu als het ware in een andere richting keek. Wat hem bezighield was niet langer zijn eigen hartstochten en zijn strijd om deze uit te bannen.
Vrome boeddhisten hebben de neiging om aan te nemen dat de Boeddha niet langer zulke impulsen had, dat hoewel deze impulsen duidelijk bij hem waren in de nacht van de verlichting, ze allemaal werden weggevaagd door zijn grote realisatie. Ik vermoed dat dit niet helemaal juist is. Wat het inzicht bewerkstelligd heeft, is dat hij ze nu op een andere manier bekeek. Hij had zich omgekeerd. Het ging het hem er niet meer om van eraan toe te geven of ze af te schaffen; ze waren deel gaan uitmaken van het levensgebeuren. Ze werden de basis van zijn grote mededogen, in plaats van een obsessie of een belemmering.
Het is allemaal een kwestie van hoe men de dingen ziet. Als we ons omkeren, zien we ze vanuit een andere invalshoek en op een andere manier. We zouden kunnen zeggen dat dit een wending is van passie naar compassie, maar de passie is er nog steeds en vormt in feite de basis. De instinctieve basisenergieën worden door een heroriëntatie omgezet in iets verhevens. Dit is wat Boeddha beschreef in zijn eerste uiteenzetting van de Vier Waarheden voor Edelen: dat het pad uit dukkha zelf ontspringt wanneer men de opgaande golf van passie in bedwang houdt en, in plaats van erdoor meegesleurd te worden, het geloof en het lef heeft het te zien zoals het is en het te her in te zetten ten dienste van dat wat men weet dat goed is.
David Brazier op 14 november 2019 en vertaald in het nederlands door Vajrapala
Replies
Dank voor deze prachtige inzichten, dank om dit met ons te delen en ons te inspireren om een leven te leiden van passie voor het goede!!!!!
Namo Amida Bu