In antwoord op het verzoek van Vajrapala om de boeddhistische leer over de dood te beschrijven, is dit wat ik heb gehoord. Sommige delen hiervan, via bijna-dood-ervaringen, samadhi, en herinneringen aan een onschuldige kindertijd, heb ik bewust ervaren van dit te hebben meegemaakt. Voor andere delen, moet ik vertrouwen op wat mij is onderwezen.
STERVEN
Tegen het einde is er een soort van levensoverzicht. Dit kan heel snel gebeuren, zelfs in een flits, of het kan een langere reflectie inhouden. Het cruciale hier is hoe gemakkelijk men dit loslaat. Er kan sprake zijn van vreugde of verdriet, nostalgie of spijt. De basis gehechtheden worden duidelijk. Sommige mensen zullen zich vastklampen aan het leven, met het gevoel dat veel niet compleet is. Ze zijn nog niet klaar om te gaan. De tijd is verkeerd. Ze vechten tegen wat er gebeurt. Anderen zullen in vrede zijn met een goed geleefd leven of een stadium van tevredenheid hebben bereikt. In dit wegvallen zal er iets blijven hangen. Op een of andere manier is er een determinerend spoor of residu dat op een of andere manier het zojuist geleefde leven belichaamt. Dit wordt de basisnoot van het toekomstige leven. Het zal misschien nooit in woorden worden uitgedrukt, maar wordt het beeld of de toon van welk primair thema ook dat naar voren komt. Zo'n thema zou kunnen zijn "Ik heb nooit wraak genomen op mijn vijand" of "Ik heb altijd het meest van mijn kind gehouden" of "In dit leven ontmoette ik een Boeddha" of "Ik had altijd pech met de liefde" of "Mijn grote project mislukte" of "Wat er bij zo'n en zo'n gelegenheid gebeurde was zo oneerlijk" of wat dan ook. Deze preoccuperende impuls hoort hier bij. Sommige mensen zullen helemaal zuiver zijn en niets nodig hebben, maar alleen een verlangen om de volgende fase in te gaan, met het licht te versmelten en de Boeddha van aangezicht tot aangezicht te zien.
DE DOOD
Tijdens het eigenlijke moment van de dood is het alsof er een groot licht binnenkomt. Het licht kan wit of zilver lijken. Het kan lijken alsof je een tunnel van luminescentie binnengaat of een oceaan van straling binnengaat. Dit is de uitstraling van Amida, de aartsengel, die komt om je te ontvangen. Dit licht is pure, onvoorwaardelijke liefde. Grote heiligen kunnen de werkelijke vorm van Amida voelen. Andere religies zullen andere namen hebben voor deze aanwezigheid, maar namen zijn hier niet van belang. Op dit punt zullen gelovigen als het ware gewillig in deze oceaan neerdalen, zichzelf laten vallen, en ze zullen snel in het zuiverland geboren worden. Voor hen die geen geloof hebben en voor hen die zich nog vastklampen aan het vroegere leven zal de ervaring meer zijn als weggerukt worden en men gaat over in een bewusteloosheid, zoals wanneer men gaat slapen.
BARDO
In deze slaap zullen dromen komen. Sommige zijn aangenaam en verleidelijk, andere zijn vreselijke nachtmerries. Alle kwellingen en gevechten van het leven worden verward vergezeld met zijn lekkernijen en attracties. Het kan chaotisch lijken, als een nacht van woelen en draaien terwijl het bewustzijn zich door elkaar roert, terwijl men ondertussen probeert te overleven. In werkelijkheid gaat men nog steeds door het licht van de grote liefde, shunyata, maar omdat men het niet kan accepteren genereert men ontelbare verwikkelingen, zodat, in plaats van een ongerepte uitstraling te ervaren, de schaduwen waaraan men gehecht is, dansen en oproer veroorzaken, zonder dat er een concrete realiteit is om ze te belemmeren. Wat vroeger mentaal of spiritueel was, lijkt nu concreet. Op dit moment is er, zoals altijd, nog steeds een mogelijkheid tot verlossing als men de tegenwoordigheid van geest zou hebben om altijd naar het helderste licht te gaan. Dan kan men nog steeds een veilige toevlucht vinden, maar de meesten kunnen het niet onder ogen zien en gaan weer op zoek naar wat vertrouwd of troostend is, om te proberen zich te beschermen tegen het tumult van de indrukken en het gevoel van onbeheersbaarheid.
GEBOORTE
Wanneer men in het bardo reist, wordt men aangetrokken tot een of andere vorm van wedergeboorte. Het is meestal in een nieuw menselijk leven, hoewel het mogelijks ook niet zo is. De mogelijkheden zijn ontelbaar. Ze zeggen dat men wordt aangetrokken tot de daad van seksuele voortplanting en er zo een nieuwe foetus wordt gevormd. Ter zijner tijd wordt men geboren in een wereld. Kinderen hebben vaak nog wat herinneringen aan waar ze vandaan komen, maar deze vervagen naarmate de nieuwe wereld meer en meer indruk maakt. Toch is het bepalende spoor verankerd, iedere nacht in de diepste, schijnbaar dromerige slaap bereikbaar. Vanuit het diepe onbewuste oefent het een aantrekkingskracht uit op het leven. Het nieuwe leven kan erdoor gevormd worden of kan ertegen vechten, maar de aanwezigheid ervan is onuitwisbaar tot de volgende sterftijd, wanneer het wordt verdrongen door een nieuwe reflectie op basis van het nieuw geleefde leven.
OJO: GEBOORTE IN HET ZUIVERLAND
De Boeddha's hebben domeinen van onvoorwaardelijke liefde gecreëerd. Degenen die hier binnenkomen zullen genieten van de aanwezigheid van de Boeddha van dat land. Het makkelijkste om binnen te gaan is naar verluidt Sukhavati, het ZuiverLand van Amitabha. Deze landen zijn gecreëerd door de gerealiseerde gebeden of geloften van de Boeddha. Er wordt gezegd dat wanneer men in Sukhavati geboren wordt, men in een gesloten lotusbloem terechtkomt. De bloem zal zich openen wanneer men klaar is. Dit betekent dat men ook bij aankomst in Sukhavati zijn karma en in het bijzonder het bepalende spoor met zich meebrengt. Echter, zelfs deze situatie van in het Zuiverland zijn, maar nog steeds niet in staat om de Boeddha of de andere wezens van dat land te zien, is nog steeds onmetelijk te verkiezen boven herboren te worden in samsara. De tijd in de kiem is een tijd om na te denken en het leven te ontrafelen. Het is alsof je in dat leven in eenzaamheid verkeert - je hebt de tijd om jezelf onder ogen te zien. Immers, als men alleen is, is er niemand anders om iets te verwijten. Uiteindelijk zie je door je eigen dwaasheid heen en gaat de knop op wonderbaarlijke wijze open. Men gaat het Zuiverland binnen, aanschouwt de Boeddha, zoals men in dit leven de zon aan de hemel ziet. Zuivere liefde ontplooit zich en alles is goed.
TERUGKEREN
Sommigen zijn tevreden om bij de Boeddha te zijn en in het zuiverland te blijven tot ze uiteindelijk het nirwana binnengaan. Sommigen hebben een oprecht medeleven in hun hart en ervaren diep hoe het is gesteld met degenen die nog steeds op drift zijn in samsara. Sommigen willen eenvoudigweg aan de wensen van de Boeddha voldoen en de wensen van de Boeddha realiseren, en door de kracht van de Boeddha leggen ze zelf grote geloften af. Dit zijn bodhisattva's. Te zijner tijd worden ze ook herboren in een wereld van lijden. Ze zijn als andere wezens, behalve dat het bepalende spoor in dit geval hun grote gelofte is die hen steeds weer naar een leven van dienstbaarheid trekt. Ze hebben misschien flitsen van herinnering aan het Zuiverland waar ze vandaan komen. Ze kunnen, zoals Shakyamuni wanneer Ananda hem ziet stralen aan het begin van de Grote Soetra, af en toe met alle andere Boeddha's communiceren. Toch zijn ze, in gedaante, volledig menselijk, zelfs terwijl iets in hen de hele tijd werkt aan de redding van allen.
Dit is wat ik heb begrepen van het grote moment en het mysterie.
Namo Amida Bu.
David Brazier op 25 maart 2020, vertaald in het Nederlands door Vajrapala
Replies